DIY Audio Türkiye Forum

[hoparlör]

Uzun bir süredir sitede de yer alan ve kafa karıştıran bir konuya girmek istiyorum. Belki haftaya başlayacaktım ama artık mecburum. Nico Ras'a gelen ve haklı olarak aydınlatılması istenen konulara buradan Türkçe olarak cevap vermeye çalışacağım. Nico ile İngilizce yazışabilirsiniz, ancak derdinizi açıklıkla anlatmalısınız, Kimi teknik konularda daha önceden bu projeyi gerçekleştirmiş olan bizler de buradan yardımcı olabiliriz.

Şunu da açıklıkla ifade edeyim, Nico'nun söylemediği ya da söylemeyeceği hiçbir açıklamayı yapmayacağım gibi amacım Nico'nun Türkiye sözcüsü olmak da değil. Ancak ustamdan öğrendiğimi tekrarlamak gereği ile ondan öğrendiklerimi de aktarmam onun benden ricasıdır. Ben seve seve bu görevi yapıyorum, ancak kendisi ile iletişim kurmak benim tekelimde olan birşey değil. Sadece gerçekten ihtiyaç olduğunda teknik konularda ona yazmanızda fayda görüyorum, tahmin edersiniz ki dünyanın her yerinden günde 500'e yakın mesaj alıyor.

Baskılı devre şeması, elemanlar, proje detayları ya da İngilizce'niz yeterli olmayıp da sormak istediğiniz konularda yardımcı olabilirim. Ama bir dostluk geliştirmek isterseniz yazmak için kimseye sormanız gerekmez.

RAS240 denenmiş, kalitesi sabit ve yapımda gerekli özeni gösterdiğinizde kolayca çalışabilecek bir tasarımdır. Benzer bir tasarımı Rod Elliott'ın sitesinde de görebilirsiniz, aslında aynısıdır, kullanılan MOSFET'lerin Hitachi uygulama notlarından esinlenerek Nico Ras ve Rod Elliott birlikte geliştirmişlerdir. Son 20 aydır bu devre ve ondan türetilen versiyonları üzerinde çalışılmış ve Ersoy dört kanal ben ise iki kanal devreyi çalıştırmış bulunuyoruz. Yani çalışmayan ya da unutulan bir konu yoktur.

Ancak sitemizde yayınlanan versiyonu ve sonrasındaki uygulama notları konusunda toplu olarak oluşturulmuş bir döküman bulunmamaktadır. Kullandığımız baskılı devreleri Ersoy sevdiğimiz bir profesyonel baskılı devre üreticisi arkadaşımıza yaptırmıştır, bu projenin gerçekleştirilmesinde de, beni Nico ile yazışmaya zorlayarak bir dizi projeye yol açması açısından katkıları büyüktür. Tabiki diyaudiotr.com sitesinin fikirsel ve fiziksel babası sevgili Hazar ile bizleri tekrardan elektronik hobimize başlatan ve Nico Ras ile tanışmamızı sağlayan ancak aramızdan ayrılan Dr. Hardware (Özgür Kolay)'a da teşekkür etmemiz gerekir.

Bu başlıktaki amacım, elimdeki baskılı devreler ile adım adım güç katının oluşturulmasını anlatarak ve bizzat yaparak daha sonra web sitemizde yer alan ve İngilizce kalmış versiyonu ile yer değiştirmektir. Böylece kalıcı bir uygulama notları dökümanına da ulaşmış olacağız.

[hoparlör]

Öncelikle RAS100, RAS240, RAS300 gibi kafa karıştırıcı kodlamaları açığa kavuşturalım.

RAS100 sitede yer aldığı şekilde kolayca yapılabilen, baskılı devresini evde hazırlayabileceğiniz ve daha önceden benzeri entegre devreli veya transistörlü çıkış katları yaptıysanız kolayca uygulayabileceğiniz bir tasarım. Ses kalitesi de oldukça iyidir, tavsiye derim. Daha önceden benzeri devre yapmış olmaktan kastın girişteki kuplaj kondansatörü, soğutma, topraklama ve besleme devresi konusundaki tecrübelerdir. Biraz destekle rahatlıkla gerçekleştirilebilir.

RAS240 ise RAS100 devresinin bir çift mosfet eklenerek teorik olarak simetrik 70V besleme ile 4 ohm yüke 240W aktarabilecek bir tasarımıdır. 8 ohm yüke ise aynı besleme ile 180W civarı aktarabildiği ifade edilmektedir. Ancak yaptığımız çalışmalarda 63V yukarısında devrenin kararlılığını kaybedip çıkışa DC offset gönderdiğini farkettik, bu mosfet'lerden kaynaklanan bir durum, dolayısı ile besleme devresini 60V altında tutacak şekilde tasarlamak gerekir. Nico ve Rod Elliott her ikisi de devreyi bu voltajlarda çalıştırmadıklarını ifade ettiler ve sitelerindeki notları düzelttiler. Ersoy da bu konuda dünyada bir ilki başarmış olmasının ödülü olarak RAS300 Power diye adlandırdığımız devreye kavuşma sürecine girmiş oldu.

Bu devrenin gerçekleştirilmesinde iki temel seçenek var. Birincisi ön katlarda BC serisi, sürücü katlarda BD serisi transistörler kullanarak düşük voltajlı versiyonu yapmaktır. Transistörlerin maksimum voltaj değerlerini aşmayacak şekilde besleme gerilimini düşük tutmak gerekmektedir. Bu seçenek ile en iyi ses kalitesi alındığını söylüyor Nico ve ben de hemen ekliyorum, transistörler eşlenik olmayabilir ama mutlaka ORJİNAL olmalıdır. Rastgele elemanlarla çalışmayacaktır.
İkinci seçenek olarak ise ön katlarda MPSA serisi ve sürücü katlarda MJE serisi transistör kullanmaktır. Bu durumda yüksek voltaja dayanıklı bir versiyon elde edilir ki Ersoy ve ben bu versiyonu yaptık, amacımız simetrik 70V DC besleme idi.

Nico'nun o zamanlar aktif olan İnternet sitesinde de ikinci versiyon vardı ve BD serisi yerine MJE ya da muadili KSE serisini kullanınca devre sorunsuz çalışmıştı. Ancak bizim sitede yer alan RAS300 isimlendirilmesi biraz yanlış anlaşılmaya yol açmıştır. RAS300 ya da RAS350 denildiğinde aslında RAS300 Power diye adlandırılan ve 375Wrms çıkış verebilen başka bir devreyi kastediyoruz. Ayrıca besleme voltajı düştüğünde zaten çıkış gücü düşecektir.

Sonuç olarak bu devre RAS100' göre daha fazla güç gereksinimi olan arkadaşlarımız için ve ev kullanımı düşünüldüğünde oldukça yüksek bir güçtür. Sitemizde yayınlanan baskılı devre günceldir ve doğrudur. Daha önce kare biçiminde başka bir baskılı devre de vardır ancak bu son tasarımdır. Üzerinde girişteki kuplaj kondansatörleri ve 100n besleme filtreleri dışında herşeye yer vardır. İsteyen RAS100 yerine biraz daha büyük olan RAS240 baskılı devresini yapar, ancak RAS100 olarak çalıştırır. Daha sonra mosfet ilave ederek RAS240 haline çevirebilir.

[Ersoy]

Oh yahu.

Saol varol.

Sen çok yaşa.

[hoparlör]

Bu devrenin yapımında mosfet olarak Ersoy hem yurtdışından eşlenik olarak getirtilenleri de hem de Yılmazoğlu'nda mevcut olanları, ben ise Yılmazoğlu'ndan aldıklarımı kullandım. Ersoy arada ses farkı oluşturacak bir özellik farketmediğini söyledi, zaten devrenin genel yapısı da bunu tolere edecek gibi ama aslında en iyisi AB sınıfı çalışmada simetri sorunu yaratabilecek bu konuyu gözardı edebilmemizi sağlayan bir özellik katmak. Bu da basit bir trimpot ile sağlanabiliyor. Mevcut baskılı devrede bu trimpot yok ama yeni bir versiyonu buna uygun düzenlendi. Baskılı devre olarak bu daha güncel ama sitedekinden daha fazla bir farkı yok, sadece önceki mesajımda bahsettiğim eklentiler var.

Bir başka çalışmamızda ise Nico aynı devreyi çift yüzlü plakete daha küçük olarak ve kolayca RAS100-240 geçişi yapılabilecek şekilde uyarladı. Her iki baskılı devreyi de henüz test versiyonları dışında elime geçiremediğim için yapıp ortaya koyamıyorum. Ancak en azında tek yüzlü versiyonu detayları ile birlikte haftaya gerekli kontrollerini de yapıp yayınlayabilirim.

Dolayısıyla devre hakkında sormak istediğiniz detayları cevaplayarak, önce devre şemasını, sonra basklı devre ve yerleştirme planını ele alıp uygulamaya geçebiliriz. Elimde tamamlanmış olarak ancak kutulanmış MPSA ve KSE serileri kullanılmış çalışan bir çift devrem var. Dolayısıyla şimdi BD serisi kullarak ikinci bir çift devre yapabilirim, Ersoy'dan aldığım ve sitede RAS300 olarak yayınlanan baskılı devreden bir çift var. Bunun üzerine sistemi kurup, daha sonra eğer zamanında gelirse bahsettiğim henüz yayınlanmamış versiyonu da gerçekleştirebilirim. BC serisi transistör yerine orjinal olduğunu bildiğim MPSA serisini tercih ediyorum, ama dileyenler BC serisi de kullanabilirler.

Burada asıl masraf besleme ve mosfet'lere gidecektir. Özellikle besleme devrenin başarısında kritiktir, çünkü çıkış katının müzik gücü olarak anılan anlık çıkış gücünü belirleyecektir. Şimdiye kadar sadece rms çıkış gücünden bahsettik.
Tüm bu uygulamalar sırasında detaylar üzerinde görüş bildirecek ve katkıda bulunacak arkadaşlarımız sayesinde pekçok tekniği de test edip yayınlayabiliriz. Son olarak daha önce yayınlanmıştı ama burada bir kez daha yaptığım devreyi ve elimdeki baskılı devreleri görsel beğeninize sunuyorum. Haftaya devam ediyoruz.

[hoparlör]

Oh yahu.

Saol varol.

Sen çok yaşa.

Alemsin Ersoy

İşte ilk devrem, ilk çalıştırmada başarısız oldum, çünkü sürücü transistörleri ters bağlamışım. Nico hemen farketti ve düzeltince çalıştı.

RAS250.JPG (55.03 KiB) 1660 defa görüntülendi

Baskılı devrenin görünüşü, sitede yayınlanan hali ile.

Bu da soğutuculara monte edilmiş hali, aslında daha büyük soğutucu makul olabilir ama düşük voltaj besleme ile yeterli olmuştu.

RAS250ProtoType.JPG (58.38 KiB) 1660 defa görüntülendi

Bu fotoğraftakiler bir yıl önce yaptıklarım, devre üzerinde değişiklik yapmadım. Ancak taş dirençler gibi bazı göze kaba görünen elemanları değiştirdim. Malzeme tamamen Karaköy'den temin edilmiştir, kondansatörler orjinal Hitano'dur, tüm elemanlar Kılavuz Elektronik'ten, taş dirençler Çemen Arda Gül ve mosfet'ler Yılmazoğlu. Reklam gibi oldu ama uygulama malzemesi odyofil kategorisinde olmayan amatör bir çalışma olarak aldığım ses kalitesinden oldukça memnunum. Daha kaliteli malzeme ile daha da iyi sonuç alınabilir, örneğin polyester kondansatörler, metal film dirençler, düşük iç dirençli kondansatörler gibi. Ama bu hali ile bile oldukça iyi diyebilirim. Ses kalitesi konusunda daha deneyimli arkadaşlardan da yorumlarını beklerim.

[mfethi]

RAS100 sitede yer aldığı şekilde kolayca yapılabilen, baskılı devresini evde hazırlayabileceğiniz ve daha önceden benzeri entegre devreli veya transistörlü çıkış katları yaptıysanız kolayca uygulayabileceğiniz bir tasarım. Ses kalitesi de oldukça iyidir, tavsiye derim. Daha önceden benzeri devre yapmış olmaktan kastın girişteki kuplaj kondansatörü, soğutma, topraklama ve besleme devresi konusundaki tecrübelerdir. Biraz destekle rahatlıkla gerçekleştirilebilir.

Sayın hocam;

RAS100 dediğiniz devreye ait dosyalar indirilemiyor. Bunun böyle olduğunu yazmıştım ama gözden kaçtı herhalde.

Saygılar.

[hoparlör]

Nedenini bilmiyorum ama buyrun zamanında ben indirmiştim.

[mfethi]

Teşekkürler hoparlör. Artık ya bunu yaparız ya da yeni bombayı bekleriz.

[hoparlör]

Artık RAS240 için elimizdekilere bakabiliriz.

Baskılı devre sitede yayınlanan ve Ersoy tarafından yaptırılan versiyon.

[hoparlör]

Sitede yayınlanan devre ile daha yeni çalışmaları gözden geçirdiğimde direnç değerleri açısından bir fark olmadığını gördüm. Kontrol etmekte fayda var her zaman, en azından emin olmak için gerekli görüyorum.

Metal film dirençler kullarak baskılı devreye lehimlemeyi tamamladım. 10R (10 ohm) 1W değerindeki direnç karbon ama bu güçte başka malzeme bulamadım. Aslında tüm dirençler karbon olabilir ancak özellikle giriş katlarında gürültü açısından kaliteli metal film kullanmak gerekli, malzemenin doğası gereği.

0R22 ohm değerindeki dirençler için kaliteli bir alternatif buldum, ama maalesef devamı yok. Karaköy'de kutuda kalmış, depoda saklanmış, felanca müşteriye getirilmiş kaliteli malzemeyi yakalayınca keyifli oluyor, ama devamı olmuyor. Daha önceki taş dirençler de fazlasıyla iş görüyor ama bunlar en azından görüntü açısından daha iyi bence.

Daha önceki devre taş dirençler ve komple karbon dirençlerden yapılmıştı, görüntü açısından karşılaştırma olsun diye birlikte fotoğlarını çektim. Kalite açısından ise daha sonra karşılaştırırız.

Devrede kullanacağım kondansatörler konusunda ise hem bazı hatırlatmalar var, hem de malzeme seçiminde henüz karar vermiş değilim. Sitede yayınlanan devrede besleme kondansatörlerinin hemen yanında görünen 100n değerindeki C1 ve C10 kondansatörleri yerleştirme planında mevcut, ancak baskılı devrede yer almıyorlar. Daha önce bu kondansatörler için ikişer delik açıp baskılı devreye lehimlemiştim. Dileyenler doğrudan plaketin altına veya büyük besleme kondansatörlerinin bacakları arasına lehimleyebilirler. Ancak mosfetler ile soğutucu arasında çok dar bir aralık kaldığından ben pek tercih etmiyorum.

Neden baskılı devre üzerinde birer büyük besleme kondasatörü var derseniz, devreye çok yakın anlık akım ihtiyaçları için Nico özellikle öneriyor bunları. İsterseni koymayabilirsiniz, ancak ana besleme kondansatörleri ile kablo bağlantısını çok kısa tutmanızı tavsiye ederim. Gönül isterdiki low ESR kullanalım ama 4700µ/63V hem bulmak imkansız gibi hem de inanılmaz pahalı. Kaliteli bir marka, Nichigon, Hitano, vs. kullanmanız kesinlikle yeterli.

Bir başka kondansatör konusu ise sinyal girişinde bir kuplaj kondansatörü kullanıp kullanmama kararıdır. Nico kendi önkuvvetlendiricilerini kullandığından böyle bir eklentiye gerek görmemiş bizim sitedeki devre şemasında. Ancak 1µ değerinde bir dc kuplaj kondansatörü eklemekte fayda var, farklı kaynaklardan sinyal girişinde problem oluşmaz böylece. Baskılı devrede bulunmuyor ama eklemek kolay. Daha önceki devre 10µ bipolar elektrolitik kullanmıştım galiba ama nedenini hatırlamıyorum, notlarıma bakıp kesinleştirmem lazım.

Diğer kondansatörler kritk değiller, osilasyon önlemek amacıyla pratikte gerekli olan tedbirler olarak düşünebiliriz. Dolayısı ile hepsi mercimek tipi seramik kondansatörler olabilirler, zaten küçük değerleri itibarı ile böyle olmak da zorundalar.

İşte dirençleri lehimlenmiş baskılı devreler.

r5.JPG (233.51 KiB) 1559 defa görüntülendi