DIY Audio Türkiye Forum

[drhardware]

Selam dostlar,

Kısa bir aradan sonra yeni bir amplifikatör projesiyle karşınızdayım.
Şöyle bir arşivimi inceledim de, en son geçen yıl bu zamanlar LM4702+Lateral MOSFET amplifikatör yapmışım. Neden yeni bir tane diye soracak olursanız tek cevabım olacak; ARAYIŞ..
Evet arayış, daha iyiyi arayış. Sanırım bu projeyle şu ana kadar dinlediğim amplifikatörlerin en iyisini realize etmiş oldum. Yani arayış bitmedi!

Kısa edebî traşın ardından gelelim teknik gerçeklere;

Başta da belirttiğim gibi, bu bir proje. Salt amplifikatör değil yani. Ama kalbi bu amplifikatör.
Bu kadar iyi ses elde edebilmenin yolu sadece iyi bir amplifikatör değil elbet. Bir de onu besleyen azılı bir güç kaynağı var!;

[drhardware]

Devreciklerimizi incelemeye başlayalım..
Öncelikle şu sorunun cevabını verelim; Neden buffer (tampon)?
Çünkü, güç amplifikatörlerinin sinyal giriş empedansları düşük, dolayısıyla da kaynaktan çektikleri akım göreli olarak yüksektir. Kaynağın yapısı ne olursa olsun, çekilen yüksek akım size distorsiyon artışı, class A çalışma şartlarından AB şartlarına geçiş, akım gürültüsü ve bütün bunların bir sonucu olarak mid ve tiz detaylardaki azalma olarak geri döner.
Ayrıca güç amplifikatörlerindeki kuvvetli geri besleme akımları, endirekt yoldan giriş oynaşmasına etki ettiğinden özellikle de yüksek kazançlı güç amplifikatörlerinde bu mid ve tiz detay azalması daha fazla hissedilir.
Çözüm, girişe genellikle preamplifikatör ekleme yoluyla bulunur. Ancak;
- Günümüz kaynakları (CDP, MP3 Çalar vs) genellikle hat seviyesinde (1V pp) veya daha yüksek (CDP = 2V rms) çıkış verebildiklerinden,
- Daha fazla eleman = daha fazla THD, daha fazla gürültü ve faz kayması demek olduğundan,
Artık DIY Audio guruları yavaş yavaş preamplifikatör yerine buffer yani 1 kazançlı giriş empedans adaptörü kullanma yoluna gitmektedirler. Çünkü güç amplifikatörleri ve özellikle de tek kırmık amplifikatörler (LM38XX, TDA729X vs..) bu kaynaklardan direkt olarak hoparlörlere arzu edilen gücü sağlayabilecek gerilim kazancı kapasitesine sahiptirler. Ayrıca pür müzik dinlemenin tek yolu ton kontrolsüz, tam transparent bir amplifikasyon sistemidir ve bunu harcı alem bir preamplifikatörle sağlamak olası değildir.
Peki buffer olarak ne kullanılabilir. Çoğu elektronikçi buna 1 kazançlı ve tek opamptan oluşan amplifikatör katı diye cevap verecektir ki kısmen doğru bir tespittir. Günümüzde audio için özel üretilmiş pek çok kaliteli opamp vardır ve fiyatları 0.1$ ile 100$ arasında değişir. Ve aşağı yukarı hepsi de 0dB (x1) kazançla stabil olarak çalışır. Ancak bilinmeyen ya da elektronikçi gözüyle görünmeyen bir detay vardır ki, bir odyofille elektronikçi arasındaki temel farkı vücuda getiren ana çelişki de buradan başlar: ses kalitesi!
Çok beğendiğimiz ve audio için özel olarak üretilmiş NE5534, OPA134, LT1115 gibi kaliteli opamplar, açık devre kazançları oldukça yüksek olarak dizayn edilmişlerdir. Nedeni yüksek kazanç gerektiren uygulamalarda (preamp vs..) opampın sıkıntıya düşmeden arzu edilen görevi yerine getirebilmesi ve bu işi yaparken örneğin slew rate gibi kritik parametrelerinden ödün vermemesidir. Ancak bu tür opampların temel hastalığı x1 kazançla çalıştıklarında sese renk katmaları ya da kısaca tranparentliklerini kaybetmeleridir. Nedenleri üzerinde durmak gereksiz olacaktır ancak bu bir gerçektir.Ve bir kaç istisnası olmakla birlikte (OPA627 = 30$) bu durum neredeyse bütün audio opamp aileleri için geçerlidir. Açıkçası çok çok kaliteli bir opamp olmakla birlikte tek kanal OPA627 den iki tane alıp amplifikatörlerime eklemek de hem DIY mantığıma hem de finansal felsefeme uymuyor.

Alternatif olarak uygulanası en efektif çözüm kuşkusuz JFET veya BJT temelli class A çalışan buffer devreleridir.

Yukarıdaki BJT buffer uygulaması Q1,Q2 BC639, Q3 BFQ232 kombinasyonuyla mükemmel sonuç vermektedir. [Kaynak: Decibel Dungeon myweb.tiscali.co.uk/nuukspot/decdun/gainclone2.html]

[berat23]

fena değil ama eksikleri var .mesela ton kontrolcüsü lazım

şaka bir yana 2sk170in bu topraklarda bulunma olasılığı varsa denemek isterim tabi zaman bulursam.

[drhardware]

Devam edecek olursak;
Kişisel fikrim, yüksek giriş empedansı ve ses klaritesi bakımından JFET girişli bir bufferin daha makul sonuçlar doğuracağı yönünde olduğundan daha önce meşhur DIY Audio gurusu Pedja Rogic'in uygulayıp gayet iyi sonuçlar aldığı ancak ne yazık ki bir kaç kişi dışında pek ilgi görmeyen JFET bufferini uygulamaya karar verdim.
Pedja'nın buffer topolojisi SE olmakla birlikte benim de oldukça sevdiğim stabil sabit akım kaynağı ve genellikle küçük akım devrelerinde kullanılmayan aktif bootstrap eklenmiş... Bu durumda JFET in doğasından kaynaklanan oldukça yüksek müzikaliteyle birlikte fazlaca stabilite yakalanmış ki, sonuna eklenecek LM3875 in parametreleri de düşünüldüğünde ortaya hem analitik değerlendirme hem de sonik tad bakımdan neredeyse hi-end olarak nitelendirilebilecek bir amplifikatör çıkmış. [Kaynak:http://www.pedjarogic.com/gc/index.html]

Pedja'nın temel dizaynı bu şekilde işte. Yani bizim devreyle neredeyse aynı. Ancak kişisel gereksinimlerim ve kulak zevkim gereği, amplifikatörün kazancını, üst kesim frekansını vb değiştirmek gerekli olduğu gibi, sabit akım kaynağı olarak kullandığım JFET in karakteristiğinden dolayı buffer katının biasını ayarlamak ihtiyacı doğdu, ki bunu da basit bir trimpotla hallettim.

[drhardware]

Proje her ne kadar benim tarafımdan tamamlanıp dinleme testleri henüz tamamlanmamış olasa da, bugünlük sadece amplifikatörün genel çalışma prensiplerini anlatmakla yetineceğim.
Önümüzdeki günlerde PSU nun çalışma prensipleri de dahil olmak üzere daha detay konulara girip bazı püf noktalar değineceğim. Devreyi bu haliyle yapıp kullanmaya kalkmayın.
Ve bence henüz konu hakkında yorum yapmayın çünkü çok erken. Ayrıca 2SK170, Toshiba'nın çok özel bir JFET idir, Türkiye piyasasında bulunma ihtimali zayıftır, sahtesi mevcuttur. IRF510 un orijinalinin dahi bulunabilirliğinin tartışmaya açık olduğu bir ülkede bu tür ürünleri aramak yersiz bir çabadır.
Önümüzdeki günlerde devrenin realizasyonu ve ayarlanması ile ilgili detaylar anlatacağım. O güne kadar hoşçakalın.

[hoparlör]

Sevgili Dr.,

Nihayet proje görücüye çıktı, zaman fukaralığından elime havya değmiyor ama bunu mutlaka yapmak istiyorum. Henüz elimde LM3875 yok, piyasada da bulamadım.

Bu kadar önemli projeleri neden forumda paylaşıp siteyi sabit bırakıyorsun diye merak ettim. Sanki hiçbirşey yapılmıyor gibi duruyor.

Devre ile ilgili sorular daha sonra, eline sağlık.

[drhardware]

Dostum ben de aynı durumdayım aslında..
Ama işte biliyorsun en az 6 aydır gündemde olan konuyu 1 ay içerisinde aralıklarla yaptığım havya seanslarında ancak gerçekleştirebildim. Dediğim gibi dinleme testleri henüz bitmedi. İlk intiba bakımından oldukça ümitliyim. Şu ana kadar elimdeki en iyi sistem LM4702 MOS Amp+ LM4562 preamp kombinasyonuydu. Doğrusu işyerindeki basit hoparlör konfigürasyonum ve bufferli amplifikatörümle daha iyi bir sound yakaladım gibi. Aslında iki devre birbirinin tam zıddı: Biri integre edilmiş BJT girişli ve ayrışık FET çıkışlı diğeri ayrışık FET girişli ve integre BJT çıkışlı. Sanırım sounddaki gelişme bundan kaynaklanıyor.
Daha uzun ve başka hoparlörlerle yapılacak dinleme seansları sonucunda net sonuç (en azından kendi açımdan) ortaya çıkacak.
Diğer yandan LM3875 bulmak zor Tr şartlaında. Hele ki 2SK170 imkansız. Bu anlamda, eğer ilgilenen olursa proje için gerekli malzemeleri toptan ithal edip toplu projeye çevirebiliriz. Şahsen uğraşamam ama sanırım zaman faktörünü benden daha iyi kullanan birileri vardır bu işi üstlenebilecek

[Kapibara]

Aynı uygulamada LM3886 kullanmak uygun olurmu acaba ?
İki entegre arasında böyle bir uygulamada fark oluşturacak unsurlar var mıdır ?

JFET li uygulama malzeme bulma açısından biraz zor olduğundan BJT li uygulama daha yakın duruyor.

Bu devreyi en basitinden preamfi gerektiren hemen her uygulamada kullanabilirmiyiz ?
Örneğin ses kartından gelen subwoofer çıkışını yükseltmesi için bağlayacağımız yaklaşık 100W bir amplifikatörün girişi gibi.

[hoparlör]

"Aynı uygulamada LM3886 kullanmak uygun olurmu acaba ?"

Sevgili Kapibara,

Daha önce benzer bir soruyu sormuştum, cevaplar burada. LM3875 özellikle tercih edilir.

entegreli-guc-yukseltecleri-f14/lm3886-ve-lm3875-t354.html

[drhardware]

Aynı uygulamada LM3886 kullanmak uygun olurmu acaba ?
İki entegre arasında böyle bir uygulamada fark oluşturacak unsurlar var mıdır ?

JFET li uygulama malzeme bulma açısından biraz zor olduğundan BJT li uygulama daha yakın duruyor.

Bu devreyi en basitinden preamfi gerektiren hemen her uygulamada kullanabilirmiyiz ?
Örneğin ses kartından gelen subwoofer çıkışını yükseltmesi için bağlayacağımız yaklaşık 100W bir amplifikatörün girişi gibi.

Doğrusu net birşey söylemek zor. LM3886 zengin içeriğiyle dikkat çekerken (bkz: National Semiconductor LM3886 datasheet) LM3875 sadeliğiyle ve daha düşük çıkış kapasitesiyle sanki bir adım gerideymiş gibi duruyor. Ama neden Sakura'nın halen LM3875 le gaincard ürettiği sorusunu bu kaba verilerle cevaplamak olası değil!
Kişisel kulak deneyimlerim açısından, çıplak LM3886 ile çıplak LM3875 arasında ve elimdeki hoparlör serisiyle fark algılamam mümkün olmadı. Doğaldır ki sinyal hattında 8€ luk MKP kondansatör yerine 300€ luk Ultra MKP kondansatör kullanıp aralarındaki 10 üzeri -7 lik harmonik distorsiyon farkını irdeleyen kulaklara sahip değilim. Kaldı ki 3886 ile 3875 i mukayese edeyim.
Daha önce de belirttiğim gibi, bu işin duayenleri (DIY Audio işi sanıldığı kadar eski bir geçmişe ve uzun bir guru listesine sahip değildir!) pek çok ortamda LM3875 in daha NAİF bir ses karakteristiğine sahip olduğunu söylemişlerdir. Bize de saygı duymak düşer! (NAİF : Saf, temiz, katışıksız, aslına uygun --> İngilizce aslı --> Transparency-Transparent, kişisel çevirim, başkaları başka şekilde tercüme edebilir)

Bu basit devreyi : sandığının aksine preamplifikasyon gerektirmeyen heryerde kullanabilirsin. Neden? Çünkü devrenin kazancı 1 dir. Ne girersen o çıkar. Devre sadece empedans adaptasyonu için kullanılır. Lütfen açıklamaları okuyalım!